Jak wspierać rozwój przedszkolaka?

Każde dziecko jest inne! Wiedzą o tym wszyscy, a jednak mało kto tę wiedzę bierze do serca.

„Typowy przedszkolak”

Często oczekujemy od przedszkolaka aprobowanych przez nas zachowań, ignorując zupełnie jego wiek rozwojowy, wcześniejsze doświadczenia czy wpływ środowiska wychowawczego. Na przeciwnym biegunie znajduje się natomiast bezkrytyczna akceptacja postawy przyjmowanej przez dziecko, która również nie stymuluje rozwoju emocjonalnego w pożądanym kierunku. Zachowanie dziecka określane jako „typowe” wcale nie oznacza, że nie powinniśmy na nie zwracać uwagi. Często są to reakcje emocjonalne, które z pomocą dorosłych powinny być stopniowo wyciszane.

Choć dzieci dzieli wiele, na podstawie lat obserwacji można wyznaczyć kilka cech wspólnych zachowania maluchów na poszczególnych poziomach wiekowych. Traktujmy je jako szablon, który należy modyfikować odpowiednio do doświadczeń istotnych dla rozwoju dziecka.

Dziecko trzyletnie

Trzylatek doskonali sztukę mówienia: mówi więc chętnie, jest towarzyski, czerpie radość z czasu spędzanego wśród rówieśników, np. na placu zabaw. Choć lubi towarzystwo innych dzieci, częściej bawi się obok nich, a nie z nimi bezpośrednio. Czasami się wstydzi, ale zwykle lubi kontakt fizyczny z dorosłą osobą (przytula się, siada na kolana). 

Trzyletnie dziecko nie opanowało jeszcze umiejętności kontrolowania emocji, co sprawia, że zdarza mu się uderzyć kolegę lub rzucić zabawką w chwili złości, teatralnie obrażać się i burzliwie reagować na naruszenie jego własności. Jest to też czas, w którym dziecko doskonali sztukę dzielenia się, a w chwili konfliktu zwykle wymaga pomocy ze strony osoby dorosłej. Często bywa też zazdrosne o uwagę rodzica, nie należy do cierpliwych ani wybitnie skoncentrowanych.

Maluch na tym etapie jest szczególnie labilny emocjonalnie. Szybko popada w złość, radość lub histerię, jednak doświadczane emocje są krótkotrwałe i zwykle okazywane niemalże całym ciałem – przedszkolak może podskakiwać z radości bądź tupać nogami w chwilach frustracji. Jego ulubionym narzędziem wpływania na otoczenie jest przeważnie płacz. Labilność nasila się wraz z rosnącym zmęczeniem dziecka. Na szczęście cechuje się umiejętnością szybkiego dochodzenia do kompromisu i brakiem tendencji do chowania urazy czy budowania niechęci.

Dziecko czteroletnie

Czterolatek w ciągu roku osiągnął wiele! Głównym sukcesem rozwoju społeczno-emocjonalnego jest umiejętność kontroli. Wybuchy płaczu i inne gwałtowne reakcje zdarzają mu się sporadycznie. Dziecko rozumie więcej, co sprawia, że wielu rzeczy uczy się, rozmawiając z dorosłymi, a także poprzez baczną obserwację. 

Dzięki temu czterolatek chętnie dzieli się zabawką i – w porównaniu z dzieckiem trzyletnim – rozumie, że jego koledzy również potrzebują uwagi osoby dorosłej (np. nauczyciela). Choć jest już zdecydowanie bardziej cierpliwy niż trzylatek, często nie potrafi jeszcze powstrzymać się od euforycznego opowiadania (nie zwracając przy tym uwagi, że mówi np. równocześnie z trójką innych kolegów).

Płacz – jako narzędzie wpływania na inne osoby – wygasa. Czterolatek nabiera wprawy w manipulacji werbalnej – prosi, nalega, wielokrotnie powtarza zadane pytanie. Zaczyna dostrzegać wartość grupy rówieśniczej i poszukuje uwagi, wygłupiając się i robiąc zabawne miny. Rozumie też, że osoba dorosła ma moc sprawczą w chwilach trudności, więc chętnie zgłasza wszelkie nieprawidłowości, oczekując natychmiastowej interwencji.

Choć maluch zdecydowanie rozumie już wiele emocji i część z nich potrafi nazwać, wciąż nie umie jeszcze godzić się z porażką i podchodzi do niej bardzo emocjonalnie. Stąd też częsta rywalizacja nie jest dobrym pomysłem i może być powodem braku wiary w siebie.

Dziecko pięcioletnie

Rozwój emocjonalny dziecka pięcioletniego zazwyczaj pozwala mu na podejmowanie prób samodzielnego rozwiązywania sporów i negocjowania (np. w sprawie podzielenia się zabawką lub wspólnej zabawy klockami), jak również na zawieranie umów i świadome ustalanie zasad.

Pięciolatek rozumie innych – potrafi ocenić, kiedy oszukują, i nie jest podatny na nieszczere pochwały, gdy ma świadomość nieudanej pracy. W przeciwieństwie do trzy- i czterolatków potrafi być zawiedziony swoim działaniem i krytycznie ocenić swoje dzieło lub zachowanie. W wieku 5 lat wzrasta dziecięca świadomość społeczna – dzieci zawzięcie walczą o aprobatę kolegów, przejmują się ich opinią i dużo chętniej popisują się, by być w centrum zainteresowania. Pięciolatek ma świadomość, że nie jest już maluchem. W związku z tym pojawia się u niego wiele nowych, pozytywnych zachowań, takich jak empatia, wspaniałomyślność, chęć opieki lub pomocy młodszym dzieciom.

Dziecko sześcioletnie

Sześciolatek to dziecko u progu szkoły. Jest odważne, samodzielne i pewne siebie. Potrafi kontrolować swoje emocje i motywację, planować działanie i kontynuować je mimo napotykanych trudności. Z większą świadomością ustanawia cele swojego działania i często frustruje się, gdy efekt manualnych prac odbiega od jego wyobrażenia. Wychowanek zerówki potrafi być samokrytyczny – ocenia swoje zachowanie w kontekście przyjętych zasad, potrafi dostrzec swoją winę i przyznać się do niej.

Jest to również okres nawiązywania trwałych przyjaźni i faworyzowania ich. Choć sześciolatek zwykle jest sprawiedliwy, wyjątek stanowi ocena przyjaciela, którego traktuje z większą pobłażliwością. W związku z istotną rolą kolegi, pomimo umiejętności przyjmowania odmowy ze strony dorosłego, odmowa ze strony przyjaciela traktowana jest często jak zamach na dobrą relację. Trwałość emocji powoduje, że dziecko czasem wymaga wsparcia w przywróceniu dobrego nastroju.